Clash to turowa gra strategiczna dziejąca się w realiach fantasy stworzona przez nieistniejącą już firmę Leryx Longsoft (w późniejszym czasie znaną jako Longsoft Multimedia lub Longsoft Games) i wydana w październiku 1997 roku przez firmę Optimus Pascal. Gra wzorowana jest na popularnych grach z serii „Heroes of Might & Magic” i „Warlords”.
Fabuła Clasha opowiada o niedawno odkrytej krainie Karkhan, która stała się celem wypraw żądnych bogactw wojowników ze wszystkich stron świata, ale gdzie żyjący od wieków ludzie nie chcieli nowych władców i nowej, obcej im wiary, przez co wkrótce krwawy konflikt ogarnął całą krainę.
W grę można zagrać samodzielnie, wybierając jedną z dwóch kampanii liczących po 10 misji każda, lub do 5 graczy naraz, wybierając spośród 20 pojedynczych misji. W przypadku kampanii, o celu danej misji jesteśmy powiadamiani na samym jej początku, natomiast jeżeli chodzi o pojedyncze misje to cel jest zawsze taki sam, a mianowicie zniszcz wszystkich pozostałych graczy lub doprowadź do sytuacji w której sami się poddadzą.
Jednym z unikalnych aspektów Clasha jest wybór wiary którą chcemy wyznawać, co oznacza, że możemy stanąć po stronie chrześcijan lub pogan. Niestety, bez względu na nasz wybór nie ma to jednak żadnego przełożenia na odmienność budynków, jednostek czy możliwości i różnica sprowadza się w zasadzie tylko do kwestii fabularnej w kampanii i miejsc świętych które wolno nam odwiedzać na głównej mapie. Owe święte miejsca to religijne przybytki w postaci świątyń i miejsc kultu których odwiedzenie przynosi nam różne losowe skutki, zarówno pozytywne jak i negatywne.
Aby osiągnąć zwycięstwo należy nieustannie dbać o rozwój naszego królestwa, zarówno poprzez stawianie i rozbudowę nowych zamków i twierdz, jak również poprzez podbijanie terenów i zdobywanie budowli należących do przeciwników. Jedynym surowcem w Clashu jest złoto, które możemy pozyskiwać na kilka różnych sposobów, m.in. kopiąc skarby, nakładając podatki na chłopów, zdobywając je w świętych miejscach bądź przejmując od wrogów. Złoto służy nam przede wszystkim do rozbudowy naszych zamków i twierdz o różnego rodzaju budynki takie jak koszary, warsztat, kuźnia, szpital i szkoła, z których każdy daje nam jakieś korzyści w postaci możliwości produkowania nowych jednostek, leczenia ich bądź szkolenia. Oprócz tego służy nam również do kupna licencji na nowe jednostki i pokrywania ich kosztów produkcji. Ponadto, w przypadku kiedy zdecydujemy się na ślub z królową, za pomocą złota możemy finansować jej zachcianki, a także przekupić wrogiego dowódcę na swoją stronę, w sytuacji kiedy uda nam się go schwytać.
W Clashu mamy do dyspozycji aż 31 jednostek bojowych, m.in. różnego rodzaju jednostki piesze, konne, miotające czy latające, a także mieszane, łączące w sobie cechy wyżej wymienionych. Znajdziemy więc tutaj typowe średniowieczne wojsko i inne swojskie jednostki, takie jak Pospolite ruszenie, Budowniczego, Lekką i Ciężką piechotę, Pikiniera, Halabardnika, Górala, Łucznika, Leśnika, Kusznika, Muszkietera, Lekką i Ciężką jazdę, Rycerstwo i Dragona, kilka rodzajów machin wojennych, takich jak Taran, Katapulta i Armata, a nawet szereg stworzeń i fantastycznych postaci, tj. Ważkę, Orła, Skorpiona, Czerwia, Trolla, Słonia, Cyklopa, Ducha, Pegaza, Szkieleta, Skrzydlaka, Smoka i Maga.
Wszystkie jednostki w grze posiadają zróżnicowaną liczbę punktów akcji (PA), które przede wszystkim determinują odległość jaką mogą one pokonać w każdej turze, zarówno na mapie głównej jak i na polu walki. W przypadku walki pozwalają również na wykonanie kilku innych czynności, takich jak atak, oddanie strzału czy okopanie się, z których każda również zabiera określoną liczbę PA.
Jeżeli w danej turze w trakcie poruszania się po mapie głównej wykorzystamy co najmniej większość dostępnych PA danej jednostki, to w kolejnej turze zwiększy się jej poziom zmęczenia, dlatego należy go na bieżąco kontrolować i w razie potrzeby dokonywać regularnych odpoczynków. W sytuacji kiedy zmęczenie przekroczy określoną wartość to jednostka ta będzie dysponować coraz mniejszą liczbą PA, aż straci zupełnie możliwość poruszania się lub w przypadku niskiego morale ulegnie rozwiązaniu, przez co bezpowrotnie ją utracimy.
Kolejnymi istotnymi wskaźnikami w grze są morale i status. Ten pierwszy określa poziom zadowolenia jednostek, natomiast ten drugi poziom ich wyszkolenia. Oba te wskaźniki możemy podnosić na kilka różnych sposobów, m.in. poprzez wygrywanie walk, przejmowanie złota, chłopów lub budynków należących do przeciwników czy odwiedziny w świętych miejscach, a w przypadku statusu również szkolenie lub przyłączenie do danego oddziału dowódcy. W zależności od poziomu morale, zmieniają się parametry ataku, obrony i strzału danej jednostki, ale jeżeli dojdzie ono do poziomu 0 to może się to skończyć jej rozwiązaniem. Podobnie jak w przypadku morale, status również wpływa na w/w parametry bojowe, ale oprócz tego odpowiednio wysoki status umożliwia nam również chowanie się w zasadzkach jak również wykrywanie zasadzek i pułapek zastawionych przez przeciwników.
Innym nietuzinkowym pomysłem w Clashu jest możliwość zawarcia małżeństwa z królową, która co kilka tur prosi nas o spełnienie rozmaitych kosztownych zachcianek. Nagrodą dla wytrwałych są narodziny dowódcy, czyli specjalnej jednostki eliminującej zmęczenie i zwiększającej umiejętności bitewne oddziału posiadającego go w swoich szeregach.
Jednym z bardziej istotnych aspektów w każdej rozgrywce jest zdobycie wyższych poziomów technologicznych, dzięki czemu możemy produkować lepsze jednostki. Każdy z graczy zaczyna grę na 1. poziomie technologicznym, natomiast maksymalnie można uzyskać 3. poziom. Podobnie jest w przypadku murów, czyli obronnych fortyfikacji, których zadaniem jest utrudnienie jednostkom przeciwnika dokonania oblężenia. W zależności od poziomu technologicznego, możemy dysponować murem w 3 rodzajach – im wyższy poziom technologiczny, tym twardszy mur możemy zbudować, co sprawia, że przeciwnik musi się dłużej namęczyć aby go zniszczyć.
W każdym zamku znajdują się chłopi, na których możemy nakładać podatki, a co za tym idzie – czerpać z tego zyski. Trzeba jednak uważać, ponieważ jeżeli podatek będzie zbyt wysoki to liczba chłopów zacznie nam maleć a my będziemy niewiele zarabiać. Z kolei jeżeli podatek będzie zbyt niski to chłopów zacznie przybywać, co w konsekwencji doprowadzi do przeludnienia i wybuchu wśród nich zarazy, skutkując czasowym zmniejszaniem się ich liczebności w każdej kolejnej turze i brakiem wpływów z podatków aż do momentu całkowitego ustania zarazy.
W grze można również zastawiać pułapki, do czego wykorzystuje się Budowniczych, a także chować się w zasadzkach, do czego zdolne są wszystkie jednostki w tej grze po osiągnięciu co najmniej srebrnego statusu. W przypadku gdy przeciwnik wejdzie w pułapkę, to wszystkie jednostki w jego oddziale tracą sporą część swojej energii, stając się nierzadko praktycznie bezużyteczne w walce. Z kolei wpadnięcie w zasadzkę automatycznie kończy się rozpoczęciem walki w trakcie której oddział znajdujący się w zasadzce dysponuje 2 turami ruchów pod rząd.
Jak na czasy w których powstał Clash, wyróżnia się on na tle innych polskich gier z tamtego okresu doskonałą oprawą audio-wizualną, której nie powstydziła by się niejedna Zachodnia produkcja z drugiej połowy lat 90-tych XX w. Nieco słabszym punktem są jednak animacje, które charakteryzują się niską jakością i wyświetlane są w niewielkim okienku. Co prawda gra nie wniosła do gatunku turowych strategii żadnych rewolucyjnych rozwiązań które następnie byłyby powielane przez konkurentów z branży, ale kilka oryginalnych pomysłów o których wspomniałem powyżej i ogólny poziom jej wykonania z pewnością przyczyniły się do tego, że odniosła ona spory sukces w Polsce.